LETTER FROM THE CANADIAN POLISH CONGRESS TO POLAND’S INSTITUTE
OF NATIONAL REMEMBRANCE – FEBRUARY 20, 2002
KONGRES POLONII KANADYJSKIEJ – Zarząd Główny

Wielce Szanowni Panowie Profesorowie,
W 58-mą rocznicę masakry w Koniuchach Minął już rok czasu, gdy Kongres Polonii Kanadyjskiej zwrócił się do Instytutu Pamięci Narodowejz prośbą o wszczęcie dochodzeń w sprawie mordu dokonanego na polskiej ludności wsiKoniuchy (obecnie Kaniūkai, na Litwie).

Uważamy za wskazane podsumować postęp w naszych własnych badaniach w ciągu minionego roku. Ustaliliśmy, że mord miał miejsce 29 stycznia 1944 r. Udało nam się, z pomocą p. Ryszarda Maciejkiańca (redaktora wileńskiego tygodnika “Nasza Gazeta”, obecnie “Nasz Czas”) oraz p. Andrzeja Kumora (redaktora torontońskiego dziennika “Gazeta”), ustalić przybliżoną listę ofiar tej tragedii. Uzyskano też relacje naocznych świadków polskich (niektóre z nich zostały zebrane i przekazane do IPN przez red. Maciejkiańca), dalsze relacje żydowskie, oraz oficjalne sprawozdania wojenne: litewskiej policji, sowieckich partyzantów, oraz wojska niemieckiego.
Ustalono też kolejne nazwiska sprawców. Informacje te umieściliśmy w dossier internetowym
KPK: http://www.kpk.org/KPK/toronto/koniuchy.pdf zawierającym ponad 50 stron materiałów źródłowych.
Koniuchy stały się więc chyba najlepiej udokumentowaną zbrodnią wojenną na byłych Kresach północnowschodnich RP, a może i w ogóle, bo wyjątkowo kilku sprawców opisało własny udział w masakrze. Ponadto wszystkie znane i liczne źródła: polskie, żydowskie, sowieckie, litewskie i niemieckie potwierdzają, że miała miejsce niczym usprawiedliowiona rzeź bezbronnej ludności cywilnej. Liczba ofiar śmiertelnych sięga conajmniej 40 osób, a więc jest to tragedia na skalę pogromu kieleckiego z 1946 r. Z innych względów jest to też sytuacja wyjątkowa – wielu sprawców znanych jest po nazwisku: Jacob Prenner, Shmuel Kaplinsky, Chaim Lazar, Isaac Kowalski, Shlomo Brand, Israel Weiss, Zalman Wylozny, Michail Truszin, Dovid Teper, Jankl Ratner, Peisach Volbe, Leiser Zodikov, Leib Zaiats (Zajac).
W związku z powyższym zwracamy się ponownie do IPN z prośbą o udzielanie nam informacji na temat konkretnych kroków powziętych przez Instytut w celu:
– zebrania następnych relacji naocznych świadków
– ustalenia kolejnych sprawców zbrodni oraz wszczęcia śledztwa przeciwko nim
– wydania odpowiedniej publikacji w celu udokumentowania zbrodni w językach: polskim,
angielskim, rosyjskim, litewskim, i niemieckim
– zorganizowania międzynarodowych obchodów w 60-tą rocznicę masakry (w styczniu 2004 r.)
oraz postawienia na miejscu godnego pomnika tej dotychczas zapomnianej tragedii

PONIŻEJ KONTYNUACJA TEKSTU

– odebrania krzyża Virtuti Militari nadanego w PRL Genrikasowi Zimanasowi, który dowodził
całą akcją. Przypominamy, że sprawców zbrodni w Koniuchach nigdy nie osądzono oraz nie ukarano – przeciwnie, niektórzy z nich zostali uhonorowani w szczególny sposób! Jest to sprawa leżąca w gestii IPN zarówno ze względu na rozmiary popełnionej wówczas zbrodni, jak i sposób jej dokonania. Opinia publiczna powinna być na bieżąco informowana o postępach w śledztwie oraz nowych, ważnych ustaleniach.
Łączę wyrazy prawdziwego szacunku,
Prezes, ZG KPK

PN umorzył śledztwo w sprawie zbrodni w Koniuchach
Wilnoteka, 30 czerwca 2020, 10:30

Pion śledczy IPN zakończył dochodzenie w sprawie zbrodni dokonanej na Polakach we wsi Koniuchy na terenie obecnego rejonu solecznickiego. Sprawcami pacyfikacji byli sowieccy i żydowscy partyzanci. Śledztwo zostało umorzone – prokurator stwierdził, że osoby, które kierowały masakrą nie żyją.

Koniuchy były dużą wsią, liczącą około 60 zabudowań i ponad 300 mieszkańców. Miejscowość leżała na skraju Puszczy Rudnickiej, w której znajdowały się bazy partyzantów sowieckich. Partyzanci w czasie powtarzających się napadów na wieś rabowali jej mieszkańcom żywność, odzież, bydło. W Koniuchach utworzono więc oddział samoobrony, który skutecznie uniemożliwiał partyzantom dalszy rabunek.

W nocy z 28 na 29 stycznia 1944 r. grupa partyzantów sowieckich otoczyła wieś. Atak trwał około 2 godzin. Pochodniami podpalano słomiane dachy domów, do wybudzonych, uciekających mieszkańców strzelano na oślep. W wyniku ataku zginęło około 40 osób, kilkanaście zostało rannych. Część ofiar spłonęła w swych domach, część zginęła od strzału z broni palnej. Wśród ofiar byli mężczyźni, kobiety i małe dzieci. Spalono większość zabudowań, ocalało tylko kilka domów.

O tym, co się wydarzyło w Koniuchach w okresie sowieckim milczano. Propaganda sowiecka przedstawiała ludzi z samoobrony jako zdrajców, kolaborantów, których trzeba ukarać. Dowodzący masakrą Genrikas Zimanas po wojnie został uznany za bohatera, władze Polski Ludowej przyznały mu order Virtuti Militari. Odznaczenia nigdy mu nie odebrano.

Dopiero w 60. rocznicę pacyfikacji wsi, staraniem Solecznickiego Oddziału Związku Polaków na Litwie, dzięki Radzie Ochrony Pamięci Walk i Męczeństwa ustawiony został krzyż, na którym umieszczono 38 nazwisk ofiar tragedii.

Śledztwo w sprawie pacyfikacji wsi Koniuchy zostało wszczęte w oparciu o materiały przekazane do IPN w 2001 roku przez Kongres Polonii Kanadyjskiej. To m.in. dzięki badaniom przedstawicieli Kongresu ustalona została lista około 40 uczestników masakry.

Śledczy z IPN ustalił, że atak przeprowadziła 120–150 osobowa grupa partyzantów sowieckich pochodzących z różnych oddziałów stacjonujących w Puszczy Rudnickiej: „Śmierć okupantowi”, „Śmierć faszyzmowi”, „Piorun”, „Margirio”, im. A. Mickiewicza. Pierwszy z wymienionych oddziałów należał do Brygady Kowieńskiej Litewskiego Sztabu Ruchu Partyzanckiego, pozostałe zaś do Brygady Wileńskiej. Oddziały te były wielonarodowościowe. Należeli do nich m. in. partyzanci żydowscy, uciekinierzy z gett w Kownie i Wilnie.

Zachowały się liczne źródła, w tym opisy sporządzone przez samych napastników. W toku śledztwa przesłuchano świadków mieszkających w Polsce, o pomoc prawną IPN zwrócił się również do organów ścigania Białorusi, Litwy, Rosji i Izraela. Uzyskano obszerny materiał dowodowy w postaci zeznań mieszkańców Koniuch, naocznych świadków zbrodni i dokumentów archiwalnych (meldunki policji litewskiej, szyfrogramy partyzantów sowieckich, kopie akt osobowych partyzantów sowieckich, w których to aktach są adnotacje, że uczestniczyli oni w atakach, kopie dzienników bojowych sowieckich oddziałów partyzanckich).

Śledztwo zostało zakończone postanowieniem o umorzeniu z 21 maja 2020 roku „wobec śmierci sprawców kierowniczych oraz niewykrycia pozostałych sprawców”.

Na podstawie: rp.pl, ipn.gov.pl, inf.wł.