Zenon Burdy: Niepodległość w malarstwie polskim cz. 2

Po odzyskaniu niepodległości w 1918 roku, malarstwo polskie przeszło istotne przemiany, odzwierciedlając zarówno radość z odrodzenia państwa, jak i wyzwania związane z jego odbudową. Artyści tego okresu często koncentrowali się na przedstawianiu dynamicznych procesów odbudowy kraju, tworząc dzieła, które miały na celu nie tylko dokumentowanie rzeczywistości, ale także inspirowanie do dalszego rozwoju i budowania nowoczesnego państwa. Tematyka ta obejmowała zarówno rozwój miast i przemysłu, jak i życie codzienne oraz osiągnięcia technologiczne.

Jednym z charakterystycznych nurtów malarstwa tego okresu była twórczość malarzy związanych z kręgiem “Bractwa św. Łukasza”. To ugrupowanie artystów, powstałe w latach 20. XX wieku, nawiązywało do tradycji akademickich i poszukiwało nowych form wyrazu, które odpowiadałyby na potrzeby odradzającego się narodu. Członkowie “Bractwa św. Łukasza”, tacy jak Eugeniusz Zak, Tadeusz Pruszkowski, czy Zbigniew Pronaszko, tworzyli dzieła, które łączyły klasyczne podejście do malarstwa z nowoczesnymi tematami.

W swoich pracach, artyści ci często ukazywali monumentalne sceny historyczne, które miały na celu utrwalenie pamięci o ważnych wydarzeniach z przeszłości Polski, ale także symbolizowały triumf narodu nad zaborcami i jego odrodzenie po latach niewoli. Przykładem mogą być obrazy przedstawiające momenty chwały polskiego oręża, kluczowe dla tożsamości narodowej, takie jak Bitwa Warszawska z 1920 roku, nazywana “Cudem nad Wisłą”. Tego typu dzieła miały za zadanie wzmacniać ducha narodowego i kształtować poczucie dumy z osiągnięć niepodległej Polski.

Jednakże artyści “Bractwa św. Łukasza” nie ograniczali się jedynie do tematów historycznych. W ich twórczości istotne miejsce zajmowały również obrazy ukazujące codzienność międzywojennej Polski, z naciskiem na rozwój gospodarczy, technologiczny i kulturalny. Artyści przedstawiali dynamiczny rozwój miast, takich jak Warszawa, Poznań, czy Gdynia, które symbolizowały modernizację i aspiracje Polski do stania się nowoczesnym państwem europejskim. Obrazy te często ukazywały architekturę miejską, nowoczesne budynki, mosty, porty i fabryki, które były symbolem postępu i rozwoju kraju.

Nowoczesne technologie, rolnictwo i przemysł stanowiły ważne tematy w malarstwie tego okresu. Artyści często przedstawiali sceny pracy w fabrykach, rozwój infrastruktury transportowej, jak koleje i drogi, a także mechanizację rolnictwa. Obrazy te miały na celu ukazanie transformacji Polski z kraju rolniczego w nowoczesne, zindustrializowane państwo. Przykładem takich prac są obrazy przedstawiające budowę nowych zakładów przemysłowych, które były symbolem nowej ery w dziejach Polski, opartej na postępie technologicznym i industrializacji.

Codzienne życie odradzającej się Polski było kolejnym ważnym motywem w twórczości artystów tego okresu. Malowali oni sceny z życia wsi i miast, ukazując zwykłych ludzi w ich codziennych zajęciach – pracę na polu, handel na targach, odpoczynek w domach czy zabawy dzieci. Te obrazy, często utrzymane w realistycznym stylu, miały na celu pokazanie, jak życie w Polsce stopniowo wracało do normy po latach zaborów i wojny. Jednocześnie podkreślały one zmiany społeczne, jakie zachodziły w kraju, związane z modernizacją i urbanizacją.

Twórczość malarzy związanych z “Bractwem św. Łukasza” była jednym z najważniejszych wyrazów artystycznych międzywojennej Polski, łączącym tradycję z nowoczesnością. Ich dzieła odzwierciedlały zarówno dumę z odzyskania niepodległości, jak i ambicje narodu dążącego do zbudowania nowoczesnego państwa. Poprzez swoje obrazy, artyści ci starali się kształtować świadomość narodową, inspirować do działania i podtrzymywać wiarę w świetlaną przyszłość Polski.

W ten sposób malarstwo okresu międzywojennego stało się nie tylko dokumentem swojej epoki, ale również narzędziem budowania nowej, niepodległej Polski. Ukazując proces odbudowy i modernizacji kraju, artyści tamtego czasu tworzyli wizję przyszłości, w której Polska miała zająć ważne miejsce na mapie Europy jako nowoczesne, rozwijające się państwo.

W czasie II wojny światowej polscy artyści, zmuszeni do pracy w warunkach ekstremalnych, często podejmowali tematykę związaną z walką o niepodległość w kontekście brutalnej okupacji niemieckiej i sowieckiej. Twórczość z tego okresu była głęboko zakorzeniona w doświadczeniach wojennych, a obrazy powstałe w tamtym czasie ukazywały dramatyczne sceny z życia okupowanej Polski, heroizm żołnierzy i partyzantów, a także niewyobrażalne cierpienia ludności cywilnej. Dzieła te miały na celu nie tylko dokumentowanie okrucieństw wojny, ale także oddanie hołdu walczącym i cierpiącym oraz podtrzymywanie ducha oporu.

Władysław Strzemiński i Andrzej Wróblewski to dwaj wybitni artyści, którzy w swoich pracach ukazali tragizm wojny i losy narodu polskiego w tym dramatycznym okresie. Strzemiński, związany z awangardą, stworzył cykl prac zatytułowany “Powidoki wojny”, który stanowił artystyczną odpowiedź na zniszczenia wojenne. Jego obrazy, choć abstrakcyjne, pełne były ekspresji i emocji, oddając poczucie chaosu, rozpadu i cierpienia, jakie towarzyszyły wojnie. Strzemiński w swoich pracach eksplorował granice percepcji, ukazując w sposób niekonwencjonalny wpływ wojny na jednostkę i społeczeństwo. Poprzez deformacje i zaburzenia form, Strzemiński oddał doświadczenie wojny jako niszczycielskiej siły, która miała trwały wpływ na ludzką psychikę i strukturę społeczną. Jego dzieła, choć trudne w odbiorze, stanowią ważny dokument artystyczny tego okresu, ukazując, jak wojna zniszczyła nie tylko materialną rzeczywistość, ale także tkankę społeczną i ludzką percepcję.

Andrzej Wróblewski natomiast w swoich pracach zajął się bezpośrednim przedstawieniem tragicznych wydarzeń wojennych. Jego cykl obrazów “Rozstrzelania” jest jednym z najbardziej przejmujących świadectw artystycznych tamtego czasu. Wróblewski, w sposób niezwykle sugestywny i dramatyczny, ukazał egzekucje cywilów, w tym kobiet i dzieci, przez okupantów. Obrazy te, utrzymane w ascetycznej kolorystyce, często z wykorzystaniem surowych, niemal plakatowych środków wyrazu, są głęboko poruszające. Wróblewski, poprzez silne kontrasty kolorystyczne i uproszczone formy, w sposób niemal symboliczny oddał grozę tych momentów, ukazując bezbronność ofiar wobec bezwzględności oprawców.

Twórczość Wróblewskiego, choć realistyczna, miała także wymiar uniwersalny, symbolizując nie tylko cierpienia Polaków, ale także uniwersalne tragedie związane z wojną, przemocą i niesprawiedliwością. Jego obrazy stanowią ważne świadectwo tamtych czasów, ukazując w sposób bezpośredni i przejmujący zło wojny oraz jej niszczycielski wpływ na jednostki i całe społeczeństwa.

Bronislaw Linke w swoim powojennym malarstwie stworzył poruszające, ekspresyjne obrazy, które w symboliczny sposób oddawały grozę wojny i ludzkie cierpienie. Jego twórczość była pełna głębokiej refleksji nad traumami powojennymi, a dzieła takie jak “Autoportret” czy “Kamienie krzyczą” to monumentalne dzieło symbolizujące grozę wojny i cierpienie ludzkie. Pełne dramatyzmu, obrazuje ludzkie postaci zniekształcone bólem, stanowiąc mocny manifest przeciw okrucieństwu i destrukcji.

Wojenne doświadczenia znalazły odzwierciedlenie także w twórczości innych polskich artystów, którzy często, mimo cenzury i ryzyka represji, starali się dokumentować rzeczywistość okupacyjną.

Obrazy i rysunki z tego okresu często ukazywały sceny z życia codziennego, takie jak kolejki po żywność, wypędzenia, łapanki, deportacje, a także dramatyczne wydarzenia, jak bombardowania czy akcje partyzanckie. Wielu artystów, działając w podziemiu, tworzyło plakaty, ulotki i inne formy sztuki, które miały na celu podtrzymywanie ducha oporu i informowanie o sytuacji w kraju. Polskie malarstwo wojenne, choć powstawało w niezwykle trudnych warunkach, jest świadectwem nie tylko cierpień i trudności, ale także niezwykłej odwagi i siły narodu polskiego. Artystyczne interpretacje tego okresu są nie tylko dokumentem historycznym, ale także wyrazem głębokich przeżyć i emocji, które towarzyszyły ludziom w obliczu wojny. Dzięki twórczości takich artystów jak Strzemiński i Wróblewski, Bronisław Linke pamięć o tych tragicznych wydarzeniach została zachowana, a ich dzieła stanowią ważny element polskiego dziedzictwa kulturowego, przypominając o cenie, jaką naród polski zapłacił za swoją wolność.

Współczesne malarstwo polskie również nie zaniedbuje tematu niepodległości, choć często interpretuje go w nowoczesny sposób, dostosowując do współczesnych realiów i perspektyw. Artyści XXI wieku poszukują nowych form wyrazu, które łączą tradycję z aktualnymi problemami i wyzwaniami, ale wciąż nawiązują do bogatego dziedzictwa historycznego. Niepodległość w malarstwie polskim to zatem temat wieloaspektowy, który nie tylko dokumentuje wydarzenia i symbole, ale również angażuje emocjonalnie i intelektualnie, zachęcając do refleksji nad wartością wolności i tożsamości narodowej.

Trudno jest w zwięzłym eseju opisać cały proces kształtowania się idei niepodległości w malarstwie polskim. Niniejszy zarys ma jedynie na celu podkreślenie tego zagadnienia w kontekście obecnej sytuacji społecznej.