Sztuka sakralna i religijna odgrywa kluczową rolę w kształtowaniu duchowości oraz kulturowej tożsamości społeczeństw na przestrzeni wieków. Jest czymś więcej niż tylko wyrazem artystycznym; staje się pomostem łączącym to, co materialne, z tym, co transcendentne i duchowe. Wielu artystów na przestrzeni historii podejmowało wysiłek, aby za pomocą swoich dzieł uchwycić pierwiastek metafizyczny, który wykracza poza codzienną rzeczywistość. W tym kontekście sztuka nie tylko oddziałuje na zmysły, ale również otwiera widzowi drogę do doświadczenia głębszego, duchowego wymiaru istnienia.
Sztuka jako funkcja metafizyczna:
Wassily Kandinsky, jeden z pionierów sztuki abstrakcyjnej, zauważył, że dzieło sztuki może pełnić funkcję metafizyczną, stając się „bramą do transcendencji”. W swojej książce „O Duchowość w Sztuce” podkreślał, że sztuka nie ogranicza się wyłącznie do estetyki czy formy, lecz niesie zdolność wywoływania głębokich doświadczeń duchowych. Kandinsky wierzył, że sztuka odzwierciedla wewnętrzny stan twórcy, a jej przekaz może przekraczać granice materialnego świata, umożliwiając kontakt z wyższą rzeczywistością. W ten sposób sztuka staje się nie tylko sposobem wyrazu, ale także narzędziem duchowego poznania, otwierając przestrzeń, w której niewidzialne staje się bliskie i dostępne dla odbiorcy.
Sztuka jako dialog duchowy:
Współczesnym twórcą, który zajmuje się tematyką religijną, jest Antoni Cygan. Jego cykl obrazów zatytułowany „Pasja” odzwierciedla głęboką refleksję nad cierpieniem i duchowością jako uniwersalnym doświadczeniem ludzkim. Artysta, specjalizujący się w malarstwie sakralnym, podkreśla, że „malarstwo sięgające do motywów religijnych mówi o sprawach, które nigdy nie tracą na aktualności, niezależnie od tego, w jakich czasach żyjemy i kto nasze obrazy ogląda. Cygan traktuje swoje prace jako formę dialogu, który odbywa się między artystą a odbiorcą, niezależnie od jego religijnych przekonań. Cykl „Pasja” to nie tylko opowieść o męce Chrystusa, ale także refleksja nad uniwersalnymi emocjami, takimi jak cierpienie, nadzieja i odkupienie. Jego obrazy uwypuklają nie tylko fizyczny aspekt męki, ale także duchowy wymiar ofiary, ukazując transcendencję wpisaną w ludzkie doświadczenie. Prace Cygana są świadectwem, że sztuka może być mostem między światem zmysłowym a duchowym, inspirując do kontemplacji i refleksji.
Ikona jako przestrzeń kontemplacji:
W polskiej tradycji sztuki sakralnej szczególne miejsce zajmuje twórczość Jerzego Nowosielskiego. Jego prace, zarówno ikony, jak i malarstwo sakralne, łączą elementy dawnych tradycji z nowoczesną wrażliwością artystyczną. Nowosielski nie ograniczał się do ścisłego kanonu ikonografii bizantyjskiej; jego obrazy są przesiąknięte osobistą duchowością i nowymi interpretacjami, które nadają im głębokie znaczenie. Twórczość Nowosielskiego jest formą modlitwy, w której kolory i światło odgrywają ważną rolę symboliczną. Jego prace zachęcają odbiorcę do indywidualnych poszukiwań duchowych, otwierając przed nim możliwość kontaktu z tym, co święte. Nowosielski i Cygan udowadniają, że sztuka sakralna nie jest jedynie rekonstrukcją przeszłości, ale żywym dialogiem z duchowym wymiarem współczesności.
Muzyka jako przestrzeń duchowej refleksji:
Równie ważnym medium przekazu duchowego jest muzyka. Twórczość Wojciecha Kilara i Henryka Mikołaja Góreckiego stanowi przykład tego, jak dźwięk może inspirować do kontemplacji i duchowej refleksji. Kompozycje Kilara, takie jak „Missa pro pace czy Angelus”, wprowadzają słuchacza w stan modlitwy i wewnętrznego wyciszenia. Jego minimalistyczne podejście do formy wzmacnia doświadczenie duchowego skupienia, otwierając przestrzeń, w której muzyka staje się narzędziem refleksji nad sensem istnienia. Henryk Mikołaj Górecki w swojej „III Symfonii Pieśni Żałosnych” eksploruje motywy cierpienia i nadziei. Dzieło to, pełne emocjonalnej głębi, stało się symbolem duchowego odrodzenia i wiary w transcendencję, nawet w obliczu trudnych doświadczeń. Muzyka Góreckiego przekracza granice sal koncertowych, stając się częścią sfery duchowej – wywołuje w słuchaczu silne emocje i prowokuje do refleksji nad naturą ludzkiej egzystencji.
Sztuka jako wyraz duchowych poszukiwań:
Twórczość artystów takich jak Kandinsky, Nowosielski, Cygan, Kilar i Górecki pokazuje, że sztuka może pełnić rolę mostu między światem materialnym a duchowym. Ich dzieła integrują elementy sacrum, inspirując odbiorców do poszukiwań duchowych i głębszych refleksji nad istotą życia. Sztuka sakralna i religijna to nie tylko wyraz wiary; jest aktywnym poszukiwaniem transcendencji, angażującym zarówno twórcę, jak i odbiorcę. Dzięki swojej zdolności do przekraczania granic kulturowych i religijnych, sztuka otwiera przestrzeń do doświadczenia tego, co uniwersalne. Staje się doświadczeniem głęboko osobistym, a jednocześnie zakorzenionym w tradycji i zbiorowej tożsamości. Prace takich twórców, jak Nowosielski czy Cygan, przypominają, że duchowość jest nieodłączną częścią ludzkiego życia, a sztuka może być pomostem do zrozumienia niewidzialnego.
Podsumowanie:
Sztuka sakralna i religijna – od ikon Jerzego Nowosielskiego, przez obrazy Antoniego Cygana, po muzykę Wojciecha Kilara i Henryka Góreckiego – przypomina, że duchowe poszukiwania są nieodłącznym elementem ludzkiej egzystencji. Artyści ci, poprzez swoje dzieła, nie tylko dostarczają estetycznych doznań, ale także umożliwiają odbiorcom doświadczenie tego, co niewidzialne i transcendentne. Sztuka jako brama do transcendencji łączy wiarę, kulturę i ludzką wrażliwość, otwierając nowe horyzonty duchowego doświadczenia.
Do napisania tego eseju zainspirowała mnie prelekcja ks. prof. Krzysztofa Pawliny, Rektora Akademii Katolickiej w Warszawie, na Ogólnopolskiej Konferencji Fundacji E+, podtytułem „Przez kulturę do wartości: w szkole, rodzinie i lokalnej społeczności” w dniu 28 września 2024.
Prelekcja ta jest dostępna na kanale youtube.
https://www.youtube.com/watch?v=LsNVzm-rUug
Zenon Burdy
