Papież Franciszek, pierwszy przywódca Kościoła rzymskokatolickiego pochodzący z Ameryki Łacińskiej, zmarł w Poniedziałek Wielkanocny 21 kwietnia o 7:35 rano. Miał 88 lat.
Papież Franciszek I – wcześniej znany jako kardynał Jorge Mario Bergoglio, arcybiskup Buenos Aires w Argentynie – na kilka godzin przed śmiercią papież pojawił się w Niedzielę Wielkanocną, aby pobłogosławić tysiące ludzi zgromadzonych na placu Świętego Piotra w Watykanie.
Kardynał Kevin Farrell, watykański kamerling, powiedział: „O 7.35 rano biskup Rzymu, Franciszek, powrócił do domu Ojca. Całe jego życie było poświęcone służbie Panu i Jego Kościołowi. Uczył nas, jak żyć wartościami Ewangelii z wiernością, odwagą i powszechną miłością, szczególnie wobec najuboższych i najbardziej zmarginalizowanych”.
Do obowiązków Farrella należy ogłaszanie śmierci papieża, nadzorowanie przygotowań do pogrzebu i pochówku oraz organizacja konklawe w celu wyboru nowego papieża.
„Z ogromną wdzięcznością za przykład prawdziwego ucznia Pana Jezusa, polecamy duszę papieża Franciszka nieskończonej, miłosiernej miłości Boga jedynego i trybunału” – dodał.
Papież, któremu w młodości usunięto część płuca, w lutym doznał kryzysu oddechowego, który rozwinął się w obustronne zapalenie płuc.
Spędził 38 dni w szpitalu, zanim go wypisano, jednak nadal był słaby.
Pozostawił po sobie Kościół liczący 1,3 miliarda wyznawców na całym świecie oraz spuściznę, która starała się inspirować reformy społeczne i polityczne wewnątrz Kościoła i poza nim, opierając się na jego interpretacji nauk Jezusa Chrystusa o miłosierdziu.
Jednak reformy te — szczególnie te dotyczące tolerancji i troski o środowisko, nielegalnych imigrantów i społeczność LGBT — nie były pozbawione kontrowersji.
Premier Włoch Giorgia Meloni powiedziała w programie TG1 stacji RAI, że cały świat będzie pamiętał Franciszka jako papieża ludu.
„Będzie mi go również brakowało, mieliśmy niezwykłą osobistą relację, był papieżem, z którym można było porozmawiać o wszystkim, był bardzo wyjątkowy” – powiedziała Meloni. „Ta wiadomość głęboko nas zasmuciła, ponieważ odszedł od nas wielki człowiek i wielki pasterz”.
Zanim został papieżem Franciszek, wówczas Bergoglio, został wyświęcony na księdza 13 grudnia 1969 r. i poświęcił ponad 50 lat życiu zakonnemu. W 1992 r. został wyświęcony na biskupa pomocniczego Buenos Aires, a następnie 28 lutego 1998 r. został zainstalowany jako arcybiskup. W 2001 r. został wyniesiony do godności kardynała i uczestniczył w konklawe, które wybrało papieża Benedykta XVI w 2005 r.
Jednak droga jego kapłańskiego powołania rozpoczęła się 21 września 1953 r., kiedy nagła potrzeba pójścia do spowiedzi w drodze na przyjęcie obudziła w 17-letnim wówczas Bergoglio pragnienie zostania księdzem.
„Po spowiedzi poczułem, że coś się zmieniło” – wspominał w 2013 r. „Nie byłem już taki sam. Usłyszałem jakby głos, wezwanie: byłem przekonany, że muszę zostać księdzem. To doświadczenie wiary jest ważne. Mówimy, że musimy szukać Boga, iść do Niego, aby prosić o przebaczenie, ale kiedy idziemy, On na nas czeka, On jest pierwszy! … Idziesz jako grzesznik, ale On czeka, aby ci przebaczyć”.
11 marca 1958 r. wstąpił do nowicjatu jezuitów, rozbudowanego programu edukacyjnego i szkoleniowego zakonu, po tym jak rok wcześniej zmagał się z ciężkim zapaleniem płuc, w wyniku którego stracił część prawego płuca.
Śluby wieczyste złożył w 1973 r. i od tego roku do 1979 r. pełnił funkcję przełożonego prowincji jezuickiej w Argentynie i Urugwaju.
W tym czasie był świadkiem porwania przez juntę wojskową dwóch księży jezuitów, ojców Ferenca Jalicsa i Orlando Yorio, podczas „brudnej wojny” w Argentynie.
„W dzielnicy, w której pracowałem, działała komórka partyzancka. Ale ci dwaj jezuici nie mieli z nimi nic wspólnego: byli księżmii, nie politykami” – powiedział papież na spotkaniu węgierskich jezuitów w Budapeszcie w 2023 r. „Byli niewinni, gdy zostali wzięci do niewoli. Wojsko nie znalazło niczego, o co można by ich oskarżyć, ale musieli spędzić dziewięć miesięcy w więzieniu, cierpiąc groźby i tortury. Następnie zostali zwolnieni, ale te rzeczy pozostawiają głębokie rany”.
Następnie do 1985 r. Bergoglio pełnił funkcję rektora i profesora teologii w argentyńskim Colegio Maximo, po czym udał się do Niemiec, aby dokończyć pracę doktorską.
Inspiracją do jego życia religijnego stała się historia św. Mateusza, celnika i publicznego grzesznika, którego Jezus powołał na Apostoła.
„To walka między miłosierdziem a grzechem” – powiedział o historii św. Mateusza podczas homilii w 2017 r. „Ale w jaki sposób miłość Jezusa weszła do serca tego człowieka? Jakie były drzwi, przez które mogła wejść? Ponieważ człowiek wiedział, że jest grzesznikiem: wiedział o tym. Pierwszym warunkiem zbawienia jest poczucie zagrożenia; pierwszym warunkiem uzdrowienia jest poczucie choroby.
„Pierwszym warunkiem otrzymania tego miłosiernego spojrzenia jest poczucie bycia grzesznikiem”.
Jego pontyfikat rozpoczął się 13 marca 2013 r. i zawierał kilka nowości. Był pierwszym papieżem należącym do Towarzystwa Jezusowego (jezuitów), pierwszym papieżem pochodzącym z półkuli zachodniej, pierwszym papieżem, który przemawiał na szczycie G7 i pierwszym papieżem, który poświęcił encyklikę, papieski dokument nauczania, w całości wierze i zmianom klimatu.
Natychmiast pochwalono go jako człowieka pokory, gdyż po raz pierwszy pojawił się w prostych, białych szatach liturgicznych, zamiast bogatszych szat królewskich, w jakich występowali jego poprzednicy, i natychmiast zaczął starać się okazywać miłosierdzie, które go inspirowało.
Podczas swojej pierwszej Wielkanocy zmienił rytuał Wielkiego Czwartku, podczas którego papież obmywa i całuje stopy 12 duchownym na pamiątkę obmycia przez Jezusa stóp 12 Apostołom, na obmycie i całowanie stóp 12 więźniom, w tym muzułmanom.
W kolejnym roku przewodniczył ceremoniom zaślubin kilku par, które żyły razem i miały nieślubne dzieci. Jedna z panien młodych stwierdziła, że nigdy nie sądziła, że będzie miała taką okazję.
Kanonizował prawie 1000 świętych, z czego 813 kanonizowano razem jako męczenników z Otranto. Byli to rybacy, rolnicy, rzemieślnicy i pasterze, którzy zostali ścięci przez Osmanów w 1480 r. za odmowę przejścia na islam.
Inni święci to byli papieże, którzy nadzorowali Sobór Watykański II, papież Jan XXIII, papież Paweł VI i papież Jan Paweł II. Kanonizował także świętego Junipera Serrę, franciszkanina zwanego „Apostołem Kalifornii”, któremu przypisuje się założenie dziewięciu misji w Kalifornii, w tym San Diego, San Francisco i Santa Clara.
Był również bardzo aktywny politycznie, przemawiając na szczytach Unii Europejskiej, Światowego Forum Ekonomicznego, G7 i G20, poruszając kwestie od imigracji i ochrony środowiska po sztuczną inteligencję. Był także gospodarzem własnego szczytu klimatycznego, a ostatnio namawiał swoje państwo-miasto do udziału w stosunkach dyplomatycznych między Stanami Zjednoczonymi a Kubą.
Wezwał do natychmiastowego podjęcia działań w sprawie zmian klimatycznych i zaapelował do rządów państw zachodnich o ochronę nielegalnych imigrantów na swoim terytorium, krytykując jednocześnie politykę zamkniętych granic obu administracji Trumpa.
Jego panowanie dobiega końca w Roku Jubileuszowym Nadziei, który – jak miał nadzieję – będzie rokiem naznaczonym m.in. zakończeniem trwających na całym świecie konfliktów, pokojowym zasiedleniem regionów ogarniętych wojną, wyleczeniem chorób i umorzeniem długów.
Jednak czas papieża Franciszka nie był wolny od kontrowersji i wprost się z nich narodził. Objął stanowisko po tym, jak jego poprzednik, papież Benedykt XVI, postanowił ustąpić w 2013 r. Był to dopiero trzeci raz w historii Kościoła katolickiego i pierwszy raz od ponad 600 lat, kiedy papież ustąpił, zamiast piastować stanowisko do śmierci.
Niektóre z jego nauk na temat współczucia — zwłaszcza niedawne listy instruujące o błogosławieniu par homoseksualnych, jego stanowisko przeciwko amerykańskim represjom wobec nielegalnej imigracji i krytyka kapitalizmu — wywołały sprzeciw wśród konserwatywnych chrześcijan, szczególnie w Stanach Zjednoczonych. Niektórzy posunęli się nawet do nazwania go marksistą.
Franciszek wydawał się odnosić się do oskarżeń, że jest marksistą i komunistą , i bronić ich, mówiąc w wywiadzie: „Jeśli postrzegam Ewangelię wyłącznie w sposób socjologiczny, tak, jestem komunistą, tak samo jak Jezus. Za tymi Błogosławieństwami i Ewangelią Mateusza 25 kryje się przesłanie, które należy do Jezusa i które ma być chrześcijańskie. Komuniści ukradli część naszych chrześcijańskich wartości”.
Przez cały okres swojego panowania trzymał się zasady tolerancji wobec innych wiar i praktyk sprzecznych z zasadami Kościoła, co wzbudziło wśród praktykujących katolików obawy, że popadł w moralny relatywizm, uznający wszystkie religie za równie słuszne.
Przemawiając do księży, zakonnic i świeckich liderów kościelnych w Indonezji we wrześniu 2024 r., powiedział: „To ważne, ponieważ głoszenie Ewangelii nie oznacza narzucania naszej wiary ani przeciwstawiania jej wierze innych, ale dawanie i dzielenie się radością spotkania z Chrystusem zawsze z wielkim szacunkiem i braterską miłością do każdego”.
Franciszek zawarł również porozumienia z rządzącą w Chinach Komunistyczną Partią Chin, dające jej głos w kwestii mianowania przez niego biskupów w Chinach, co stanowiło jaskrawy kontrast z pontyfikatem papieża św. Jana Pawła II, w czasie którego Kościół katolicki, zwłaszcza w Europie, był postrzegany jako broń przeciwko ateistycznym reżimom komunistycznym.
Jednocześnie Franciszek nakazał przeprowadzenie dochodzeń w sprawie niektórych bardziej konserwatywnych biskupów amerykańskich, którzy sprzeciwili się mu, usuwając biskupa Josepha Stricklanda ze stanowiska głowy diecezji Tyler w Teksasie w 2023 roku. Watykan nie podał powodu odejścia Sticklanda.
Co więcej, jego rzekome naciski na dialog ograniczały stosowanie tradycyjnej mszy łacińskiej i sprzeciwiały się „zacofaniu” rosnącemu wśród młodych wiernych konserwatywnego ruchu tradycjonalistycznego.
Jednakże stanął w obronie wielu przekonań i tradycji Kościoła, jasno dając do zrozumienia, że pewne rzeczy nigdy się nie zmienią, na przykład konieczność sakramentów, jawność związku małżeńskiego wyłącznie między mężczyzną i kobietą, kapłaństwo wyłącznie dla mężczyzn i konieczność obrony życia przez katolików.
Jedno z jego ostatnich przesłań znalazło się w liście upamiętniającym 20. rocznicę istnienia Wydziału Teologicznego w Triveneto we Włoszech. W liście tym apelował do wszystkich wykładowców, aby przekazywali swoim studentom wiedzę o wierze, a jednocześnie byli otwarci na zmieniające się czasy.
„Zachęcam całą rodzinę akademicką do wytrwania w jej współpracy z misją Kościoła, do szerzenia orędzia Chrystusa na świecie, wierni autentycznej tradycji, ale otwarci na odczytywanie znaków czasu” – powiedział 28 stycznia. „Oznacza to odważne podejmowanie nowych wyzwań, aby skutecznie nieść prawdę Ewangelii współczesnemu człowiekowi”.
W najbliższych dniach Farrell zwoła ponad 100 kardynałów z całego świata, którzy spotkają się w Pałacu Watykańskim, aby wybrać nowego papieża.
Całkowicie odizolowani od świata zewnętrznego, będą się modlić, dyskutować i głosować w tajnym głosowaniu. Wybory te wymagają większości 2/3 głosów i mogą trwać kilka dni, a nawet cztery głosowania odbywają się w ciągu jednego dnia. Karty do głosowania są palone po każdym głosowaniu, wysyłając sygnał dymny do świata zewnętrznego: czarny dym oznacza brak większości, biały dym oznacza, że większość została osiągnięta.
Gdy zwycięski kandydat obejmir stanowisko, ogłaszana jest wiadomość: „Habemus papam” („Mamy papieża”).
